Monumenten zorgen voor karakter

Wie Schouwen-Duiveland ook maar een beetje kent, weet dat het wemelt van de monumenten – zo’n 1.200 in totaal. Daarmee staat de gemeente stevig in de Top 10 van Nederlandse gemeenten met de meeste monumenten. Christan Zantboer, voorzitter van de Vereniging Stad en Lande van Schouwen-Duiveland, is dan ook een trotse ambassadeur van dit erfgoed. Vragen naar zijn favoriete monument voelt bijna alsof je hem vraagt het onmogelijke te kiezen. “Elke keer als ik richting Zierikzee rijd, ben ik weer verrast door het prachtige silhouet van de Dikke Toren (Sint-Lievensmonstertoren) en het achthoekige torentje van het 16e-eeuwse stadhuis,” vertelt hij.

De Vereniging Stad en Lande van Schouwen-Duiveland is opgericht in 1939. Aanleiding voor de oprichting was het feit dat enkele monumenten met sloop bedreigd werden. Sindsdien waakt de vereniging  over het materiële en immateriële erfgoed van Schouwen-Duiveland. Ook bevordert de vereniging kennis over het eiland. Stad & Lande heeft ongeveer 700 leden. “Naast het bestuur hebben we binnen de vereniging vijf commissies. Die houden zich bezig met monumenten, planologie, tijdschrift, jaarboek/kroniek en communicatie en evenementen.”

Behouden wat goed is

Christan vertelt dat de stichting graag behoudt wat goed is en meedenkt over hoe vernieuwingen met respect voor het verleden kunnen worden uitgevoerd. “Monumenten dragen bij aan de identiteit van de stad of dorp. Zierikzee of Brouwershaven zijn prachtige monumentensteden. Maar vergeet bijvoorbeeld ook de ringdorpen Dreischor of Noordgouwe niet. Ik ben ervan overtuigd dat de monumenten bijdragen aan de leefomgeving van de eigen inwoners. Ze zorgen voor sfeer, geborgenheid en zelfs de warmte die je buiten voelt. Natuurlijk dragen de monumenten daarnaast bij aan het toerisme, een belangrijke economische drager in de gemeente Schouwen-Duiveland.” Christan wijst erop dat de vereniging verder kijkt dan gebouwen alleen. Ook het karakteristieke, monumentale landschap verdient het om behouden te blijven. “Neem de duinen aan de Kop van Schouwen. Belangrijk voor de recreatiesector, maar ook een kwetsbaar landschap. Wij maken ons er hard voor dat daar met respect mee wordt omgegaan.”

Meepraten en meedenken

Een goed voorbeeld van zaken waarover de vereniging meepraat, is de bouw van het 150/20 kV-hoogspanningsstation  in de omgeving van Zierikzee. “Natuurlijk begrijpen we dat dit noodzakelijk is met het oog op de energievoorziening op Schouwen-Duiveland. Maar we praten wel graag mee over hoe en waar. Het is nu eenmaal een lelijk ding en dus streven wij naar een goede, landschappelijke inpassing, zodat het zicht op Zierikzee niet verstoord wordt. Een ander voorbeeld zijn de zoetwaterbassins die de boeren in onze gemeente willen aanleggen. Ook hier is onze inzet: zorg dat deze bassins het landschap niet verpesten.”

Lof voor eigenaren monumenten

In de ogen van Christan is het opvallend dat de monumenten op Schouwen-Duiveland vrijwel allemaal goed onderhouden worden. “Dat is een compliment waard aan alle eigenaren die hun best doen om deze monumenten in stand te houden.” Hij vertelt dat de stichting daar zelf geen actieve rol bij speelt. “Natuurlijk kunnen eigenaren bij ons aankloppen als ze vragen hebben. We kunnen meedenken of ze op weg helpen richting de juiste instanties, maar we hebben niet de kennis en capaciteit om meer te doen. Wel reiken we tweejaarlijks oorkondes uit aan die eigenaren die hun monument uitzonderlijk hebben gerestaureerd. En natuurlijk volgen we alle omgevingsvergunningen op de voet. Zien we dat iemand met een monument aan de slag wilt gaan, dan houden we dat nauwlettend in de gaten.”

Behoud historie en kiezen voor verduurzaming

Christan vertelt dat het soms lastig is voor eigenaren om een goede balans te vinden tussen het behoud van historische elementen en de keuze voor verduurzaming. Adjan Sterkenburg, register makelaar/taxateur bij Bijdevaate Makelaardij in Zierikzee en lid van de monumenten commissie van de vereniging , herkent dit en legt uit dat de meeste gemeenten het advieskader van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed volgen. “Het is heel goed mogelijk om monumenten te verduurzamen, onder andere door te kiezen voor monumentenglas, zonnepanelen, isolatie van de schil en duurzame installaties. In 2023 heeft een rijksmonument in Zierikzee een oorkonde van de vereniging gekregen. Dit huis is een voorbeeld van hoe verduurzaming, behoud en herstel van een rijksmonument elkaar versterken en een positieve invloed kunnen hebben op de waarde ervan.”

Wonen in een monument

Als makelaar/taxateur op Schouwen-Duiveland heeft Adjan natuurlijk af en toe met monumenten te maken. “Wat de voordelen en uitdagingen zijn van wonen
in een historisch pand? Dat is natuurlijk voor iedereen anders”, legt hij uit. “Als voordelen zou ik noemen de sfeer en het karakter. Ook het historische verhaal is vaak interessant en het is voor veel monumenteneigenaren mooi om deel uit te kunnen maken van dat verhaal. De uitdagingen zitten vaak in de duurzaamheid, instandhoudingsonderhoud en de doelmatigheid van het monument.”

Kennis delen

De Vereniging Stad en Lande van Schouwen-Duiveland maakt zich hard voor meer kennis over het eiland. Daarvoor wordt drie keer per jaar het tijdschrift Stad & Lande uitgegeven en geeft de vereniging sinds 1975 jaarlijks een Jaarboek uit. Dit jaar gebeurt dat dus voor de vijftigste keer. Verder organiseert de vereniging regelmatig wandelingen en fietstochten om bijzondere pareltjes en markante plekjes te ontdekken. Meer weten? Kijk dan www.stad-en-lande.nl.